آیا سابقه سرطان ریه در خانواده‌تان دارید و نگران سلامت خود هستید؟ افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، به دلیل عوامل ژنتیکی و محیطی، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. خوشبختانه، با آگاهی و انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌توان این خطر را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داد. در این مقاله از سایت دکتر کتایون رحمدل متخصص جراحی عمومی و فوق تخصص توراکس، به بررسی جامع راهکارهای پیشگیری از سرطان ریه برای این گروه می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم سلامت ریه‌های خود را حفظ کنید.
چرا سابقه خانوادگی مهم است؟
سابقه خانوادگی سرطان ریه می‌تواند نشان‌دهنده وجود جهش‌های ژنتیکی یا استعداد ارثی برای ابتلا به این بیماری باشد. اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند والدین، خواهر یا برادر به سرطان ریه مبتلا بوده‌اند، احتمال خطر افزایش می‌یابد. این موضوع به‌ویژه در افرادی که عوامل خطر دیگری مانند سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی را دارند، پررنگ‌تر می‌شود. با این حال، حتی بدون عوامل محیطی، ژنتیک به‌تنهایی می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
عوامل ژنتیکی مرتبط با سرطان ریه
برخی جهش‌های ژنتیکی خاص، مانند تغییرات در ژن‌های EGFR یا KRAS، می‌توانند خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهند. این جهش‌ها ممکن است ارثی باشند یا در طول زندگی ایجاد شوند. مشاوره ژنتیکی می‌تواند به شناسایی این عوامل کمک کند و راهنمایی‌های لازم را برای پیشگیری ارائه دهد. چند مورد از مهمترین عوامل ژنتیکی مرتبط با سرطان ریه عبارتند از:
جهش در ژن EGFR (Epidermal Growth Factor Receptor)
این ژن در تنظیم رشد و تقسیم سلولی نقش دارد. جهش‌های خاص در EGFR می‌توانند باعث رشد غیرطبیعی سلول‌های ریه شوند و به‌ویژه با آدنوکارسینوم ریه مرتبط هستند. این جهش‌ها ممکن است ارثی یا اکتسابی باشند.
جهش در ژن KRAS
ژن KRAS در سیگنال‌دهی رشد سلولی نقش دارد. جهش‌های این ژن، به‌ویژه در افراد سیگاری، با سرطان ریه (به‌خصوص نوع سلول غیرکوچک یا( NSCLC مرتبط هستند. این جهش‌ها معمولاً اکتسابی بوده، اما می‌توانند در خانواده‌هایی با سابقه سرطان ریه نیز دیده شوند.
جهش در ژن TP53
ژن TP53 که به‌عنوان ژن سرکوبگر تومور شناخته می‌شود، در کنترل چرخه سلولی و جلوگیری از تشکیل تومور نقش دارد. جهش‌های ارثی یا اکتسابی در این ژن می‌توانند خطر سرطان ریه را، به‌ویژه در ترکیب با عوامل محیطی مانند سیگار افزایش دهند.
جهش در ژن ALK (Anaplastic Lymphoma Kinase)
بازآرایی یا جهش در ژن ALK می‌تواند به رشد غیرطبیعی سلول‌های سرطانی در ریه منجر شود. این جهش بیشتر در افراد غیرسیگاری و در آدنوکارسینوم ریه دیده می‌شود.
سندرم‌های ارثی مانند سندرم لی-فرومنی (Li-Fraumeni Syndrome)
این سندرم ناشی از جهش ارثی در ژن TP53 است و خطر ابتلا به انواع سرطان‌ها، از جمله سرطان ریه، را افزایش می‌دهد. افرادی با این سندرم ممکن است در سنین پایین‌تر به سرطان مبتلا شوند.
پلی‌مورفیسم‌های ژنتیکی در ژن‌های متابولیسم مواد سرطان‌زا
برخی تغییرات ژنتیکی در ژن‌هایی مانند CYP1A1 یا GSTM1، که در متابولیسم مواد شیمیایی موجود در دود سیگار نقش دارند، می‌توانند حساسیت به سرطان ریه را افزایش دهند. این پلی‌مورفیسم‌ها ممکن است ارثی باشند و در ترکیب با سیگار کشیدن خطر را تشدید کنند
اقدامات پیشگیرانه سرطان ریه
برای کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه، افراد با سابقه خانوادگی باید ترکیبی از تغییرات در سبک زندگی، غربالگری منظم و اقدامات محافظتی را در نظر بگیرند. راهکارهای پیشگیری از سرطان ریه عبارتند از:
ترک سیگار و اجتناب از دود دست‌دوم
سیگار کشیدن عامل اصلی سرطان ریه است و حدود 80-90٪ موارد این بیماری به استعمال دخانیات مرتبط است. برای افرادی با سابقه خانوادگی، ترک سیگار ضروری است، زیرا ترکیب ژنتیک و سیگار می‌تواند خطر را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. ضمنا این افراد باید از محیط‌هایی که سیگار می‌کشند دوری کنند، زیرا دود دست‌دوم نیز حاوی مواد سرطان‌زا است.
غربالگری زودهنگام با سی‌تی‌اسکن
غربالگری زودهنگام می‌تواند سرطان ریه را در مراحل اولیه تشخیص دهد، در این صورت درمان بیماری مؤثرتر خواهد بود. برای افرادی با سابقه خانوادگی، به‌ویژه اگر سیگاری فعلی یا سابق هستند، سی‌تی‌اسکن با دوز پایین (Low-Dose CT) توصیه می‌شود. اما چه کسانی باید غربالگری شوند؟
- افراد 50 تا 80 ساله با سابقه سیگار کشیدن (حداقل 20 بسته در سال).
- افرادی با سابقه خانوادگی قوی، حتی اگر سیگار نکشیده باشند.
تشخیص زودهنگام می‌تواند شانس بقای پنج‌ساله را به بیش از 60٪ افزایش دهد. در این زمینه بهتر است با پزشک متخصص ریه مشورت کنید تا برنامه غربالگری مناسب برای شما تنظیم شود.
بررسی و کاهش سطح رادون
رادون یک گاز رادیواکتیو طبیعی است که می‌تواند در خانه‌ها تجمع یابد و خطر سرطان ریه را افزایش دهد. این گاز بی‌رنگ و بی‌بو است و تنها با آزمایش قابل‌تشخیص است. برای این منظور میتوانید کیت‌های آزمایش رادون را از فروشگاه‌های معتبر تهیه کنید و در صورت بالا بودن سطح رادون، سیستم‌های تهویه مناسب نصب نمایید.
محافظت در برابر مواد شیمیایی خطرناک
افرادی که در محیط‌های صنعتی کار می‌کنند یا در معرض موادی مانند آزبست، آرسنیک، کروم یا نیکل هستند، باید اقدامات محافظتی را جدی بگیرند. برخی از عوامل پیشگیرانه شامل:
- استفاده از ماسک‌های تنفسی با استاندارد N95 یا بالاتر.
- رعایت پروتکل‌های ایمنی در محیط کار.
- اجتناب از تماس مستقیم با مواد سرطان‌زا.
رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی
رژیم غذایی و سبک زندگی سالم نقش مهمی در کاهش خطر سرطان ریه دارند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در میوه‌ها (مانند توت‌ها، پرتقال و انار( و سبزیجات (مانند اسفناج و کلم‌پیچ) می‌توانند از سلول‌های ریه در برابر آسیب محافظت کنند. کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و چربی‌های اشباع برای این افراد توصیه می شود.
حداقل 150 دقیقه ورزش هوازی در هفته مانند پیاده‌روی سریع یا دوچرخه‌سواری و انجام تمرینات تنفسی مانند یوگا برای تقویت ظرفیت ریه ها بسیار مفید هستند.
مشاوره ژنتیکی و آزمایش‌های ژنتیکی
اگر سابقه خانوادگی سرطان ریه قوی است (به‌ویژه در چند نسل یا در سنین پایین)، مشاوره ژنتیکی می‌تواند مفید باشد. این مشاوره به شناسایی جهش‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان ریه کمک می‌کند. مهمترین مزیت آزمایش ژنیتیک شناسایی خطر شخصی و برنامه‌ریزی پیشگیری هدفمند و ارائه اطلاعات برای اعضای دیگر خانواده است. در این رابطه حتما با یک متخصص ژنتیک یا انکولوژیست مشورت کنید تا آزمایش‌های لازم انجام شود.
معاینات منظم پزشکی
معاینات دوره‌ای با پزشک متخصص ریه یا انکولوژیست برای افراد با سابقه خانوادگی ضروری است. این معاینات می‌توانند علائم اولیه مانند سرفه مزمن، تنگی نفس یا درد قفسه سینه را شناسایی کنند. بنابراین در صورت
مشاهده علائم مشکوک مانند سرفه طولانی‌مدت یا کاهش وزن غیرعادی، برای تنظیم برنامه غربالگری یا بررسی عوامل خطر به پزشک مراجعه کنید.
مدیریت استرس و سلامت روان
استرس مزمن می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و به‌طور غیرمستقیم خطر بیماری‌ها را افزایش دهد. تکنیک‌های کاهش استرس می‌توانند به بهبود سلامت کلی کمک کنند. روش‌های پیشنهادی:
- مدیتیشن و تمرینات ذهن‌آگاهی.
- یوگا یا تای‌چی برای کاهش استرس و تقویت تنفس.
- مشاوره روان‌شناختی در صورت نیاز.
در صورت بروز علائم خطر به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
افرادی که سابقه خانوادگی سرطان ریه دارند، بسته به هدف مراجعه (پیشگیری، غربالگری، مشاوره ژنتیکی یا بررسی علائم و درمان ) باید به پزشکان متخصص زیر مراجعه کنند:
1. پزشک عمومی یا داخلی
پزشک عمومی می‌تواند نقطه شروع خوبی برای ارزیابی اولیه باشد. آن‌ها می‌توانند عوامل خطر را بررسی کرده و شما را به متخصص مناسب (ریه، انکولوژی یا ژنتیک) ارجاع دهند. بنابراین برای معاینات اولیه، بحث درباره سابقه خانوادگی یا هماهنگی برای غربالگری می توانید به پزشک عمومی مراجعه کنید.
2. متخصص ریه (پولمونولوژیست)
متخصصان ریه در تشخیص و مدیریت بیماری‌های مرتبط با ریه، از جمله سرطان ریه، تخصص دارند. آن‌ها می‌توانند برنامه غربالگری (مانند سی‌تی‌اسکن با دوز پایین) را تنظیم کنند و علائم مشکوک مانند سرفه مزمن یا تنگی نفس را بررسی کنند و در صورت نیاز به درمان های تهاجمی بیمار را به جراح متخصص مانند توراکس معرفی می نمایند.
3. متخصص انکولوژی (سرطان‌شناسی)
انکولوژیست‌ها در زمینه سرطان تخصص دارند و می‌توانند در مورد پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان سرطان ریه راهنمایی کنند. اگر نتایج غربالگری مشکوک باشد یا نیاز به ارزیابی پیشرفته‌تر باشد، این متخصص مناسب است.
4. مشاور ژنتیک یا متخصص ژنتیک پزشکی
اگر سابقه خانوادگی قوی (چندین نفر از اعضای نزدیک خانواده مبتلا به سرطان ریه) وجود دارد، مشاور ژنتیک می‌تواند خطر ژنتیکی را ارزیابی کند و آزمایش‌های ژنتیکی را برای شناسایی جهش‌های مرتبط (مانند EGFR یا (KRAS پیشنهاد دهد.
5. متخصص و جراح توراکس
در صورت شناسایی ضایعات مشکوک (مانند توده یا گره‌های ریوی)، متخصص توراکس می‌تواند روش‌های جراحی مانند لوبکتومی (برداشتن بخشی از ریه)، پنومونکتومی (برداشتن کامل یک ریه) یا سگمنتکتومی (برداشتن بخش کوچک‌تر ریه) را انجام دهد. همچنین، این متخصصان در درمان بیماری‌های غیرسرطانی ریه (مانند عفونت‌ها یا ناهنجاری‌های قفسه سینه) که ممکن است خطر سرطان را افزایش دهند، مهارت دارند.
بنابراین ابتدا به یک متخصص ریه مراجعه کنید تا خطر شخصی شما ارزیابی شود و در صورت نیاز، برای مشاوره ژنتیکی یا انکولوژی ارجاع شوید. در صورت نیاز به جراحی قفسه سینه، میتوانید از دکتر کتایون رحمدل جراح عمومی و متخصص توراکس کمک بگیرید. برای مشاوره و یا رزرو نوبت با شماره تلفن ۰۲۱۲۲۸۶۱۶۸۴ تماس بگیرید و یا در واتساپ ۰۹۱۲۱۵۹۵۸۹۲ پیغام بگذارید.
