سرطان ریه یکی از شایع‌ترین و مرگبارترین انواع سرطان در دنیاست و اغلب این بیماری در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. روش‌های درمانی کلاسیک مانند جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی تا حدی می‌توانند به کنترل بیماری کمک کنند، اما در بسیاری از موارد پاسخ کامل نمی‌دهند. در چند دهه اخیر، مفهوم ایمونوتراپی (تقویت دستگاه ایمنی برای مقابله با سلول‌های سرطانی) وارد عرصه درمان سرطان ریه شده است و نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده است. این مقاله از کلینیک دکتر کتایون رحمدل جراح توراکس، جهت آشنایی شما با کاربردها و چالش‌ها ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه تدوین شده است همچنین آینده این روش را تحلیل و بررسی می‌کند.

اصول ایمونوتراپی در درمان سرطان

بدن ما همیشه مجهز به یک سیستم دفاعی قوی به نام سیستم ایمنی است که کارش شناسایی و از بین بردن عوامل خطرناک مثل ویروس‌ها، باکتری‌ها و حتی سلول‌های غیرعادی خود بدن است. اما سلول‌های سرطانی باهوش‌تر از آن چیزی هستند که فکر می‌کنیم؛ آن‌ها یاد می‌گیرند چطور از دید سیستم ایمنی پنهان شوند و بدون مزاحمت رشد کنند.

ایمونوتراپی یا درمان ایمنی، روشی نوین است که به بدن کمک می‌کند دوباره این سلول‌های سرطانی را بشناسد و به جنگشان برود. در واقع، پزشکان با استفاده از داروهای خاص، سیستم ایمنی را «بیدار» می‌کنند تا دوباره فعال شود و سلول‌های سرطانی را هدف بگیرد. مهمترین روش های ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه عبارتند از:

1. روش دارویی: یکی از مهم‌ترین روش‌های ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه استفاده از داروهایی به نام مهارکننده‌های نقاط کنترل ایمنی است . این داروها مثل برداشتن «ترمز» از روی سلول‌های ایمنی عمل می‌کنند و باعث می شوند تا سلول‌های ایمنی بتوانند با قدرت به سلول‌های سرطانی حمله کنند.
2. واکسن‌های درمانی سرطان: که به سیستم ایمنی آموزش می‌دهند سلول‌های خاص سرطانی را بشناسد.
3. درمان سلولی مثل : (CAR-T) در این روش سلول‌های ایمنی بیمار در آزمایشگاه تقویت و بازطراحی می‌شوند تا بتوانند دقیق‌تر به سلول‌های سرطانی حمله کنند.
4. آنتی‌بادی‌های هدفمند:  مثل کلید، فقط روی قفل‌های مخصوص سلول‌های سرطانی اثر می‌گذارند و باعث نابودی آن‌ها می‌شوند.

انواع ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه

در سرطان ریه، دو نوع اصلی بیماری وجود دارد سرطان ریه کوچک (Small Cell Lung Cancer, SCLC) و سرطان ریه غیرکوچک (Non–Small Cell Lung Cancer, NSCLC) ، بیشتر پیشرفت‌ها در زمینه ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه در NSCLC بوده است. در این روش بیشتر از داروهای مهارکننده‌های نقاط کنترل ایمنی استفاده می‌شود. این داروها به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را دوباره شناسایی کرده و از بین ببرد.

۱. مهارکننده‌های نقاط کنترل ایمنی

بدن ما برای اینکه سیستم ایمنی‌اش بیش از حد فعال نشود و به سلول‌های سالم آسیب نزند، چند مسیر «کنترلی» دارد. سلول‌های سرطانی از این مسیرها سوءاستفاده می‌کنند تا خودشان را از دید سلول‌های دفاعی پنهان کنند. داروهایی مانند پمبرولیزوماب (Keytruda)، نیولوماب (Opdivo) و آتزولیزوماب (Tecentriq)  با برداشتن این ترمزها، به سیستم ایمنی اجازه می‌دهند دوباره سراغ سلول‌های سرطانی برود و آن‌ها را نابود کند. این داروها معمولاً به صورت تزریقی و در چند نوبت به بیمار داده می‌شوند و ممکن است همراه با شیمی‌درمانی یا بعد از جراحی استفاده شوند.

• پمبرولیزوماب (Pembrolizumab / Keytruda) : این دارو در بعضی از بیماران مبتلا به سرطان ریه غیرسلول کوچک (NSCLC) که سطح پروتئین PD-L1 در بدنشان بالاست، به‌تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی استفاده می‌شود تا سیستم ایمنی را برای حمله به سلول‌های سرطانی فعال‌تر کند.
• نیولوماب (Nivolumab / Opdivo) : این دارو معمولاً در بیمارانی که به درمان‌های اولیه مثل شیمی‌درمانی پاسخ کافی نداده‌اند، یعنی به عنوان درمان مرحله دوم (خط دوم) در سرطان ریه غیرسلول کوچک (NSCLC) استفاده می‌شود. این دارو به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا دوباره سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کند.
• آتزولیزوماب: (Atezolizumab) این دارو می‌تواند به‌تنهایی یا همراه با روش‌های درمانی دیگر مانند شیمی‌درمانی برای درمان برخی از انواع پیشرفته سرطان ریه استفاده شود. هدف آن تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن در شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی است.
• دوروالوماب (Durvalumab) و ایپلیموماب :(Ipilimumab) این داروها گاهی به‌صورت ترکیبی با هم یا همراه با شیمی‌درمانی برای درمان برخی بیماران مبتلا به سرطان ریه به کار می‌روند. این ترکیب‌ها به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا قوی‌تر عمل کند و سلول‌های سرطانی را بهتر شناسایی و از بین ببرد.

2. ایمونوتراپی ترکیبی و نئوادجوانت / آدجوانت

گاهی پزشک تصمیم می‌گیرد ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه را با روش‌های دیگر درمانی مثل شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ترکیب کند. این کار کمک می‌کند اثر داروها قوی‌تر شود و سلول‌های سرطانی راحت‌تر از بین بروند. در بعضی بیماران که سرطان در مرحله‌ اولیه است، ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه حتی قبل از جراحی (نئوادجوانت) یا بعد از جراحی (آدجوانت) انجام می‌شود تا احتمال بازگشت بیماری کمتر شود. برای مثال، در بیماران NSCLC که پس از جراحی و درمان مبتنی بر پلاتین تحت درمان قرار گرفته‌اند، استفاده از پمبرولیزوماب به عنوان adjuvant توصیه شده است. در SCLC نیز تلاش‌ها برای افزودن ایمونوتراپی به شیمی‌درمانی آغاز شده است و اخیراً داروهایی مثل تارلاتامب (Tarlatamab) در حال بررسی هستند.

3. درمان‌های سلولی و نوظهور

مطالعات پیش‌بالینی دانشمندان در ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه در حال بررسی استفاده از:

• واکسن‌های ضدسرطان: که سیستم ایمنی را برای شناسایی نوع خاصی از تومور آموزش می‌دهند.
• درمان سلولی: که در این روش سلول‌های ایمنی بیمار در آزمایشگاه جدا و تقویت می‌شوند تا قوی‌تر و دقیق‌تر با سلول‌های سرطانی مبارزه کنند، سپس دوباره به بدن تزریق می‌شوند.

اگرچه این روش‌ها هنوز در مرحله‌ تحقیق و آزمایش هستند، اما نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده‌اند.

مزایا و محدودیت‌ها ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه

ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه انقلابی ایجاد کرده است. این روش درمانی قدرت دفاعی طبیعی بدن را فعال می‌کند تا خودش با سرطان مبارزه کند. در نتیجه باعث افزایش عمر بیماران، بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض درمان‌های سنتی می‌شود. مهمترین مزیت های ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه شامل:

• پاسخ‌های بلندمدت در برخی بیماران: برخلاف شیمی‌درمانی که اغلب پاسخ‌ها موقتی هست، برخی بیماران تحت ایمونوتراپی پاسخ‌های ماندگار دارند و زنده‌ماندن طولانی‌تر را تجربه می‌کنند.
• عوارض کمتر نسبت به شیمی‌درمانی: اگرچه عوارضی ممکن است رخ دهد، اما به طور کلی ایمونوتراپی نسبت به شیمی‌درمانی، ضریب تحمل بهتری دارد و عوارض سیستمیک شدید کمتری ایجاد می‌کند. در این روش بیماران معمولاً ریزش مو یا تهوع شدید ندارند و کیفیت زندگی‌شان بهتر حفظ می‌شود.
• ترکیب‌پذیری با روش‌های درمانی کلاسیک: ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه می‌تواند همراه با جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی به صورت ترکیبی استفاده شود.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

1. پاسخ متفاوت بیماران: همه بیماران به ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه پاسخ نمی‌دهند. بعضی تومورها طوری تغییر کرده‌اند که سیستم ایمنی به سختی می‌تواند آن‌ها را بشناسد.
2. عوارض خودایمنی: چون ایمونوتراپی سیستم ایمنی را فعال می‌کند، ممکن است در بعضی افراد باعث التهاب ریه، پوست، روده یا تیروئید شود که باید توسط پزشک کنترل گردد.
3. هزینه‌ بالا: داروهای ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه، بسیار گران هستند و در همه کشورها هنوز پوشش بیمه‌ای کامل ندارند.
4. نیاز به انتخاب دقیق بیمار: پزشکان معمولاً قبل از شروع درمان، آزمایش‌هایی مانند بررسی پروتئین PD-L1 را انجام می‌دهند تا ببینند آیا بیمار کاندید مناسب ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه هست یا نه.

تحقیقات علمی در دنیا نشان داده‌اند که در بیماران مبتلا به سرطان ریه، ایمونوتراپی می‌تواند باعث افزایش طول عمر و کاهش پیشرفت بیماری شود. برخی بیماران پیشرفته NSCLC که با داروهای معمولی نتیجه نگرفته بودند، بعد از شروع ایمونوتراپی برای مدت طولانی بیماری‌شان کنترل شده است. به طور خلاصه، هرچه انتخاب بیمار دقیق‌تر باشد و درمان در زمان مناسب انجام شود، احتمال موفقیت ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه بیشتر است.

نقش برجسته دکتر کتایون رحمدل در جراحی قفسه سینه و ریه

دکتر کتایون رحمدل، فوق‌تخصص جراحی توراکس و جراحی عمومی، از جراحان برجسته فعال در حوزه جراحی‌های قفسه سینه و ریه در ایران است.  ایشان در تهران در محله سیدخندان، بیمارستان رسالت، به انجام جراحی‌های تخصصی ریه، قفسه سینه و تلسکوپیک (ویدئوسکوپیک) می‌پردازند.

با توجه به اهمیت نقش جراحی در درمان برخی بیماران مبتلا به سرطان ریه، همراهی بین تیم جراحی و تیم انکولوژی و ایمونوتراپی اهمیت فراوان دارد. در بسیاری از موارد، بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که جراحی دقیق و موفق توسط جراحان مجرب مانند دکتر رحمدل انجام شود و پس از آن بیماران بتوانند از درمان‌های کمکی مانند ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه بهره ببرند.

تجربه، مهارت بالا در تکنیک‌های جراحی قفسه سینه، انتخاب دقیق بیماران و همکاری بین‌رشته‌ای از ویژگی‌های ممتاز دکتر کتایون رحمدل است. موفقیت ایشان در درمان بیماران، نشان‌دهنده اهمیت تعامل میان جراحی دقیق و روش‌های نوین دارویی مانند ایمونوتراپی در درمان سرطان ریه است. اگر نیاز به ویزیت و مشاوره دارید می توانید با شماره (02122861684) تماس بگیرید یا در واتساپ با شماره ۰۹۱۲۱۵۹۵۸۹۲ پیغام بگذارید.