التهاب مری یا ازوفاژیت (Esophagitis) یکی از مشکلات شایع دستگاه گوارش است که با علائمی مانند سوزش سر دل، درد قفسه سینه، احساس گیر کردن غذا، تهوع و رفلاکس معده به مری (GERD) همراه است. این بیماری در صورت درمان‌نشدن می‌تواند منجر به زخم مری، تنگی مری یا حتی تغییرات پیش‌سرطانی (مری بارت) شود. درمان این بیماری معمولاً ترکیبی از دارودرمانی، اصلاح سبک زندگی و رعایت اصول تغذیه‌ای مناسب است.
به همین دلیل، داشتن یک رژیم غذایی علمی و کنترل‌شده نقشی حیاتی در کاهش التهاب، ترمیم بافت مری و جلوگیری از عود مجدد علائم دارد. در این مقاله از کلینیک دکتر کتایون رحمدل، نکاتی را درباره تغذیه بیماران مبتلا به التهاب مری مرور میکنیم که می‌تواند به بیماران کمک کند تا مسیر درمان خود را سریع‌تر و مؤثرتر طی کنند.
التهاب مری چیست و چرا درمان آن اهمیت دارد؟
مری لوله‌ای عضلانی است که غذا را از دهان به معده منتقل می‌کند. هنگامی که اسید معده یا محتوای آن به‌صورت مکرر به مری بازمی‌گردد (رفلاکس)، پوشش داخلی مری تحریک شده و التهاب ایجاد می‌شود. التهاب مری می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود:
- رفلاکس معده (GERD)؛ شایع‌ترین علت التهاب مری
- عفونت‌های قارچی یا ویروسی، به‌ویژه در افراد با ضعف سیستم ایمنی
- مصرف برخی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌های غیراستروئیدی و داروهای ضدافسردگی
- آلرژی غذایی یا ائوزینوفیلیک ازوفاژیت
- مصرف سیگار، الکل یا غذاهای تحریک‌کننده اسید معده
هدف از اصلاح رژیم غذایی در بیماران مبتلا به التهاب مری، کاهش تحریک شیمیایی و مکانیکی بافت مری، کنترل ترشح اسید و پیشگیری از بازگشت رفلاکس است.
اصول تغذیه در بیماران مبتلا به التهاب مری
تغذیه نقش کلیدی در کنترل و درمان التهاب مری دارد. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند درمان فقط به دارو محدود می‌شود، در حالی که اصلاح رژیم غذایی و شیوه خوردن غذا می‌تواند التهاب را به‌طور چشمگیری کاهش دهد و از بازگشت علائم جلوگیری کند. رعایت اصول تغذیه‌ای صحیح، به ترمیم بافت آسیب‌دیده مری کمک می‌کند، میزان ترشح اسید معده را تنظیم می‌نماید و فشار وارده بر دریچه مری را کاهش می‌دهد. به همین دلیل، آشنایی با اصول تغذیه علمی و دقیق برای بیماران مبتلا به التهاب مری نه‌تنها بخش مهمی از روند درمان است، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را نیز به شکل محسوسی بهبود بخشد.
۱. وعده‌های غذایی کوچک و منظم
یکی از مهم‌ترین اصول تغذیه در این بیماران، خوردن وعده‌های کوچک در فواصل منظم است. وعده‌های بزرگ باعث پر شدن معده و افزایش فشار بر دریچه تحتانی مری می‌شوند، در نتیجه احتمال بازگشت اسید بالا می‌رود.
پیشنهاد می‌شود:
- در طول روز ۵ تا ۶ وعده کوچک میل شود.
- بین وعده‌ها حداقل ۲ تا ۳ ساعت فاصله باشد.
- از دراز کشیدن یا خوابیدن بلافاصله بعد از غذا خودداری شود.
۲. پرهیز از غذاهای محرک و اسیدزا
برخی از مواد غذایی باعث افزایش ترشح اسید معده یا تضعیف دریچه مری می‌شوند. حذف این خوراکی‌ها می‌تواند التهاب را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. غذاهای مضر برای التهاب مری:
- نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار (قهوه، چای پررنگ، نوشابه‌ها)
- غذاهای چرب و سرخ‌کردنی
- شکلات و کاکائو
- سیر و پیاز خام
- گوجه‌فرنگی و محصولات آن (سس، رب، آب گوجه)
- مرکبات و آب‌میوه‌های اسیدی (پرتقال، گریپ‌فروت، لیمو)
- ادویه‌جات تند مانند فلفل قرمز و خردل
- الکل و سیگار
در بیماران با التهاب شدید مری، حتی مقدار اندکی از این مواد می‌تواند باعث تشدید سوزش یا درد شود، بنابراین حذف کامل در دوره درمان ضروری است.
۳. انتخاب مواد غذایی ضد التهاب و ترمیم‌کننده
بسیاری از خوراکی‌ها دارای خواص ضدالتهابی طبیعی هستند که به ترمیم بافت آسیب‌دیده مری کمک می‌کنند. این مواد باید پایه رژیم غذایی روزانه بیمار باشند. غذاهای مفید برای التهاب مری:
- سبزیجات بخارپز مانند کدو، هویج، اسفناج و سیب‌زمینی شیرین
- میوه‌های کم‌اسید مثل موز، سیب پخته، خربزه و گلابی
- غلات سبوس‌دار مانند جو دوسر، برنج قهوه‌ای و نان سبوس‌دار
- پروتئین‌های کم‌چرب مثل ماهی سفید، مرغ بدون پوست و تخم‌مرغ آب‌پز
- لبنیات کم‌چرب مانند ماست ساده و شیر بدون چربی
- روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون و روغن کنجد
- دمنوش‌های آرام‌بخش مانند بابونه، زنجبیل و شیرین‌بیان (در حد متعادل و با مشورت پزشک)
۴. نحوه مصرف غذا و سبک زندگی
تغذیه فقط به نوع غذا محدود نمی‌شود، بلکه نحوه خوردن و سبک زندگی نیز در کنترل علائم نقش دارد. رعایت چند نکته ساده می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش التهاب داشته باشد:
- غذا را به‌آرامی و با جویدن کامل میل کنید.
- از نوشیدن مایعات زیاد در حین غذا بپرهیزید؛ بهتر است مایعات را بین وعده‌ها بنوشید.
- بعد از غذا، حداقل ۳۰تا ۴۵ دقیقه در حالت نشسته بمانید.
- از لباس‌های تنگ در ناحیه شکم خودداری کنید.
- در زمان خواب، بالش بلندتر یا زاویه ۳۰ درجه‌ای تخت می‌تواند از بازگشت اسید جلوگیری کند.
- در بیماران چاق، کاهش وزن تدریجی یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش التهاب مری است.
نمونه برنامه تغذیه روزانه برای بیمار مبتلا به التهاب مری
| وعده | غذای پیشنهادی |
| صبحانه | جو دوسر با شیر کم‌چرب و موز |
| میان‌وعده صبح | بیسکویت سبوس‌دار و چای بابونه |
| ناهار | برنج ساده با مرغ بخارپز و سبزیجات پخته |
| میان‌وعده عصر | سیب پخته یا کمپوت گلابی |
| شام | سوپ سبزیجات نرم با تکه‌های ماهی سفید |
| قبل از خواب | یک لیوان شیر ولرم بدون چربی |
این رژیم علاوه بر کاهش تحریک مری، به تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن نیز کمک می‌کند.
ارتباط تغذیه و روند درمان در بیماری مری
دکتر کتایون رحمدل، جراح توراکس و فوق تخصص بیماری‌های قفسه سینه تأکید دارد که درمان التهاب مری فقط به مصرف دارو محدود نمی‌شود؛ بلکه تغذیه مناسب در کنار درمان دارویی، می‌تواند روند بهبودی را تسریع کرده و احتمال بازگشت علائم را به حداقل برساند.
ایشان در بیماران با التهاب مزمن مری، برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده شامل رژیم غذایی ضد رفلاکس، اصلاح عادات غذایی، ارزیابی عملکرد معده و در صورت نیاز بررسی تخصصی دریچه مری را پیشنهاد می‌دهند.
در برخی بیماران که التهاب ناشی از مری بارت یا تنگی مری است، ممکن است جراحی‌های اصلاحی لازم باشد. در این موارد، تغذیه پس از عمل نیز باید به‌صورت مرحله‌ای تنظیم شود تا مری فرصت ترمیم کامل پیدا کند.
مکمل‌ها و ملاحظات تغذیه‌ای
در برخی بیماران، التهاب مزمن مری ممکن است باعث بروز مشکلات تغذیه‌ای جدی شود. به‌ویژه زمانی که بیمار به دلیل درد هنگام بلع، سوزش شدید یا تهوع مکرر نتواند به میزان کافی غذا دریافت کند، خطر کاهش وزن، ضعف عمومی بدن و کمبود مواد مغذی ضروری افزایش می‌یابد. همچنین در برخی موارد، التهاب مداوم مخاط مری می‌تواند بر جذب مواد مغذی در دستگاه گوارش تأثیر بگذارد و منجر به سوءجذب و کمبود ویتامین‌ها و املاح حیاتی شود. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای را برای کمک به بهبود وضعیت عمومی بدن و تسریع روند ترمیم توصیه کند. مهم‌ترین مکمل‌ها عبارت‌اند از:
- ویتامین B12: برای حفظ سلامت اعصاب و سلول‌های خونی؛ کمبود آن در بیماران مبتلا به رفلاکس مزمن یا مصرف‌کنندگان طولانی‌مدت داروهای ضداسید بسیار شایع است.
- ویتامین D: به تقویت سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند و در جذب کلسیم نیز نقش دارد.
- آهن: در بیمارانی که به دلیل خونریزی خفیف مخاط مری یا تغذیه ناکافی دچار کم‌خونی شده‌اند، مصرف آهن ضروری است.
- منیزیم: برای عملکرد طبیعی عضلات و اعصاب اهمیت دارد و کمبود آن در افرادی که داروهای ضداسید یا مهارکننده پمپ پروتون (PPI) مصرف می‌کنند، ممکن است مشاهده شود.
با این حال، مصرف خودسرانه مکمل‌ها یا داروهای گیاهی می‌تواند خطرناک باشد. برخی مکمل‌ها ممکن است ترشح اسید معده را افزایش دهند، اثر داروهای ضدرفلاکس را کاهش دهند یا باعث تحریک بیشتر مخاط مری شوند. به همین دلیل، توصیه می‌شود هرگونه مصرف مکمل تنها تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام گیرد تا نوع، دوز و مدت‌زمان مصرف بر اساس نیاز واقعی بدن و شرایط بالینی بیمار تنظیم شود.
در کلینیک دکتر کتایون رحمدل، وضعیت تغذیه و ذخایر ویتامینی بیماران مبتلا به التهاب مری به‌طور دقیق بررسی می‌شود و در صورت نیاز، برنامه تغذیه‌ای و مکملی اختصاصی برای هر فرد طراحی می‌گردد تا فرآیند درمان به بهترین شکل پیش برود.
جمع‌بندی
التهاب مری بیماری است که با تغییر سبک زندگی و انتخاب‌های غذایی هوشمندانه قابل‌کنترل و درمان است. رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند نه‌تنها علائم سوزش و درد را کاهش دهد، بلکه از پیشرفت بیماری و بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند. تغذیه در بیماران مبتلا به التهاب مری باید بر پایه غذاهای کم‌چرب، غیر اسیدی، ضد التهاب و نرم طراحی شود و از مصرف مواد غذایی محرک به‌شدت پرهیز گردد. همچنین، نحوه مصرف غذا، زمان‌بندی وعده‌ها، وضعیت بدن پس از غذا و حتی سبک زندگی روزانه در کنترل علائم مؤثر است.
دکتر کتایون رحمدل، جراح توراکس با تکیه بر دانش تخصصی در زمینه بیماری‌های مری و قفسه سینه، به بیماران کمک می‌کند تا از طریق برنامه‌های درمانی چندبعدی شامل دارودرمانی، مشاوره تغذیه و در صورت لزوم درمان‌های جراحی، مسیر بهبودی خود را با اطمینان و سلامت طی کنند. برای تشخیص دقیق و درمان علمی با شماره تلفن ۰۲۱۲۲۸۶۱۶۸۴ تماس بگیرید و یا در واتساپ ۰۹۱۲۱۵۹۵۸۹۲ پیغام بگذارید.
